Marian Mazur - Cybernetyka a zarządzanie - O cybernetyce

ZROZUMIENIE UMOŻLIWIA ZASTĄPIENIE NIERACJONALNYCH DZIAŁAŃ LUB BEZRADNOŚCI PRZEZ DZIAŁANIA RACJONALNE

Marian Mazur, Cybernetyka a zarządzanie. MSW, Warszawa 1969.

ROZDZIAŁ PIERWSZY – O CYBERNETYCE

1.1. Zarys historyczny

Wyraz cybernetyka pochodzi ze starogreckiego kybernetiken — umiejętność kierowania (kybernetes^*) — sternik okrętu). Jak podaje Platon (w „Gorgiaszu”) wyrazu tego miał użyć Sokrates w zdaniu: „Cybernetyka chroni od największych niebezpieczeństw nie tylko dusze, lecz również ciała i dobytek”.

Ampere w swoim „Eseju o filozofii nauki” z 1834 r. nazywa cybernetyką tę część polityki, która zajmuje się metodami rządzenia.

W tym samym znaczeniu użył tego wyrazu Trentowski w pracy „Stosunek filozofii do cybernetyki”.

Jak widać, już od dawna starano się traktować procesy zarządzania w sposób naukowy. Może się przy tym wydawać zadziwiające, że idea ta, znana już starożytnym Grekom, nie była kontynuowana przez dwa tysiące lat i dopiero przed stu laty została na nowo podjęta, a obecnie stała się przedmiotem obszernych opracowań.

Najprawdopodobniej złożyły się na to następujące przyczyny. Rozkwit nauki w starożytnej Grecji przypadał na czasy demokracji, toteż obywatele mieli możność domagania się, żeby na czele państwa stali ludzie mający umiejętność rządzenia, stąd zaś wynikała potrzeba sformułowania zasad tej umiejętności i wyodrębnienia dziedziny, która by się zajmowała ich opracowywaniem. Natomiast w starożytnym Rzymie nauka zaczęła się rozwijać dopiero w epoce cezarów, im zaś umiejętność zarządzania, prowadząca do dobrobytu obywateli, nie była potrzebna. Autokrata nie pyta, czy obywatele są z jego rządów zadowoleni — za jego błędy zapłacą oni wbrew swojej woli.

Nic dziwnego, że Rzymianie, przejmując dorobek kulturalny Greków, nie zainteresowali się już ich cybernetyką. Autokratyzm rządów średniowiecza sprawił, że nie nawiązano do tej sprawy nawet w epoce Odrodzenia. Uczyniono to dopiero w początkach nowożytnej demokracji, tj. po rewolucji francuskiej. Do tego czasu problematyką zarządzania zajmowano się tylko z punktu widzenia metod zdobywania i utrzymywania władzy; reprezentatywnym autorem tego kierunku był Machiavelli. Wiedzę na ten temat traktowano jako wiedzę dla wtajemniczonych, tj. dla władców i dla kandydatów na władców.

Jest paradoksalne, że chociaż Grecy cybernetyką nazywali tylko umiejętność zarządzania, to przy obecnym nawiązywaniu do tej idei wyraz ten jest używany w znacznie szerszym znaczeniu. Stało się to dzięki temu, że amerykański matematyk Norbert Wiener (1894—1964) wysunął koncepcję wyodrębnienia dziedziny nauki, której przedmiotem byłyby wszelkie procesy sterowania (nie tylko w społecznościach, lecz także w organizmach i maszynach), i naukę tę nazwał cybernetyką, rozszerzając w ten sposób pierwotne znaczenie tego wyrazu. Jest to widoczne w tytule książki Wienera na ten temat: „Cybernetics or Control and Communication in the Animal and the Machine” (Cybernetyka czyli sterowanie i komunikacja^*) w zwierzęciu i maszynie). Rok 1948, w którym książka ta się ukazała, jest uważany za początek cybernetyki w jej nowoczesnym znaczeniu, a sam Wiener za twórcę tej nauki.

Idea łącznego traktowania różnych procesów sterowania zaczęła się krystalizować jeszcze przed Wienerem. Jej prekursorami byli Kartezjusz (1596—1650) i Condillac (1715—1780). Zaczęła ona dojrzewać w bieżącym stuleciu, co znalazło wyraz w pracach wielu autorów, jak np. Laffitte „Rozważania o nauce o maszynach” (1932), Couffignal „Maszyny myślące” (1938), Rashevsky „Biologia matematyczna” (1938), Craik (analogia między układem nerwowym a maszyną matematyczną), Shannon (zastosowanie logiki matematycznej w technice komunikacji), Ashby (stany równowagi funkcjonalnej w organizmach i maszynach), i wielu innych.

Zasługą Wienera było to, że jego propozycja wyodrębnienia cybernetyki jako nauki poświęconej wszelkim procesom sterowania ujawniła wielką potrzebę takiej nauki i zapoczątkowała jej żywiołowy rozwój. W ciągu niespełna dwudziestu lat, które od tego czasu upłynęły, powstała rozległa, licząca tysiące publikacji literatura cybernetyczna, czasopisma publikujące artykuły na tematy cybernetyczne oraz organizacje zajmujące się badaniami cybernetycznymi, organizowaniem zjazdów międzynarodowych, sympozjów itp.

^* Od tego pochodzą takie nazwy jak gubernator, fr. gouvernement (rząd) itp.

^* Wyraz komunikacja jest tu użyty w znaczeniu: przekazywanie informacji, porozumiewanie się, łączność. Należy on do rozległej rodziny terminologicznej takich wyrazów z zakresu procesów informacyjnych, jak: komunikować, komunikat, komunikatywny, telekomunikacja itp. Odmiennie niż w innych językach wyraz komunikacja zakorzenił się u nas w znaczeniu: przewóz, transport.

Cyfryzacja - W.D. (autonom@o2.pl).